wrzesień 2019

            14 WRZEŚNIA           /          LIPIEC                 /          BLOG 2009-2016           /              KONTAKT  

ŚWIAT JEST O NIEBO LEPSZY NIŻ MYŚLISZ

Jest wybitnym lekarzem. Wziął udział w walce z epidemią eboli w Afryce Zachodniej. Gdy na zajęciach ze studentami usłyszał od nich, że ludność całego świata dzielą na dwie grupy, MY - bogaci i ONI - ogromna rzesza biednych, zaczął sprawdzać tę wiedzę w różnych środowiskach, także wśród naukowców a nawet noblistów. Wszystkie odpowiedzi świadczyły o totalnej ignorancji i stereotypach.

Nawet małpy zgadywały lepiej.

ODPOWIEDZ

1 ile procent światowej populacji żyje w krajach "rozwijających się"?

- 60%

- 30%

- 6%

2 jaki procent dziewcząt kończy szkołę podstawową w krajach o niskich dochodach?

- 20%

- 40%

- 60%

Tylko 7% badanych odpowiedziało poprawnie. Zob. niżej.

Więcej pytań: (1)

Zamiast podziału ludzkości na dwie grupy zaproponował:

4 POZIOMY ROZWOJU

200 lat temu 80% ludzi żyło na poziomie 1.

Całość, jak to zwykle z ludźmi bywa, układa się na kształt krzywej Gaussa,

zob. (1) list 3.

	2-3 miliardy ludzi
	1 miliard

     2 $     |       8 $      |                32 $            | więcej

Szwedzki lekarz zebrał setki danych i na dziesiątkach wykresów (1) pokazuje jak bardzo zmienił się świat w ciągu ostatnich dekad. Następnie podaje kilka odpowiedzi na pytanie dlaczego myślimy, że świat jest gorszy niż jest w rzeczywistości?

WIĘCEJ: Hans Rosling, Factfulness. Dlaczego świat jest lepszy, niż myślimy,

czyli jak stereotypy zastąpić realną wiedzą 2018

Odpowiedzi: pytanie 1. - 6 %, pytanie 2. - 60 %

PS. Anna Rosling wysłała fotografów do 50 krajów gdzie odwiedzili 300 rodzin i sfotografowali w jakich warunkach żyją tam ludzie biedni i bogaci. Na stronie Dollar Street można wybrać kraj i zobaczyć jeden ze 130 aspektów codziennego życia; jak mieszkają, śpią, przygotowują posiłki, bawią się, itp. U góry jest wykres dochodów od najbiedniejszych do najbogatszych: Dollar Street - Gapminder

2 WRZEŚNIA

26  SIERPNIA                  /                LIPIEC                            /          BLOG 2009-2016           /               KONTAKT  

PRZYRODA LUBI ROWERY

w Kopenhadze           

OSTRE WIDZENIE

Napisałem, że ostrość widzenia uzyskaliśmy dzięki soczewce ocznej, która potrafi zmienić swój kształt i dopasować go gdy oglądany przedmiot jest zbyt daleko lub za blisko. Pomniejszony obraz pada na siatkówkę i tu znów zostaje wyraźnie zarysowany, bo odbierają go miliony czopków i pręcików. Wszystko to jednak są tylko pasy transmisyjne, które przenoszą impulsy elektryczne do mózgu i tam dopiero odbywa się prawdziwe widzenie.

Nie znam człowieka, który by widział świat tak ostro jak Sandor Marai.

Marai w rodzinnym Kassa - dziś słowackie Koszyce          

TRZY PRZYKŁADY:

Gdy mieszkał na wygnaniu w Nowym Jorku, dostał z Węgier katalog książek do kupienia tylko za granicą. Były tam także powieści Maraia zakazane w jego kraju.

Jakże naiwni byli naziści - skomentował - palili nieprawomyślne dzieła, zamiast tak jak to robią czerwoni, zarabiać na nich.

"W Sowietach znów zwyczajowa plemienna uczta kanibali: pożerają tłustego Chruszczowa, na deser może zostanie podany Kadar albo Gomułka, z bitą śmietaną. Jakie to monotonne". 

Przez okno swojego pokoju zobaczył jak na boisku szkolnym dzieci pod okiem nauczyciela ścigają się w workach:

- "Zawodnicy dziwnie przypominają mi to, co nazywamy "życiem literackim".

Sandor Marai, Dziennik III s. 459-463

PS.

Czytałem zbiór krótkich refleksji Maraia p.t. "Niebo i ziemia". W jednej z nich opisuje on to, co mu się kojarzy ze słowami "pada śnieg": a więc dom rodzinny, dzieciństwo, młodość, podróże, hotelowy pokój, płatek śniegu na zaczerwienionym nosku pewnej damy... "i jeszcze wiele różności, których nie mogę wymieniać, zresztą nie warto, bo to wszystko zawierają w sobie te dwa słowa: "Pada śnieg".

Jako ciąg dalszy otworzyłem w Kindle "Miasto uśpionych kobiet" Gyula Krudego, którego Marai bardzo sobie cenił i u samej góry czytnika widzę: "Dopiero po dłuższym czasie spostrzegłem, że pada śnieg, mgła się podniosła, i że przez ten śnieg trupia twarz księżyca spogląda na miasteczko".

W "Dziennikach" Maraia nie brak podobnych, tajemniczych zbiegów zdarzeń, przyjmuję więc, że to jego żart zza światów.

SŁOŃCE + BAKTERIE = OKO

Energię słoneczną jako pierwsze wykorzystały cyjanobakterie. Posiadały chlorofil więc możliwa była fotosynteza. Taki był początek świata roślin i...oka!?.

Produktem tej fotosyntezy była opsyna, cząsteczka niezbędna do powstania wrażliwego na światło barwnika, który po związaniu się z siatkówką utworzył światłoczułą plamkę. Mogła ona rozpoznawać światło lub jego brak.

   Potem okazało się,

   że gdy plamka ta ma kształt kubka,

   to może także ustalić kierunek

   padania promieni słonecznych.

   Do dziś ten kształt oka zachowały

   skałoczepy - mięczaki,

   które zębami przywierają do kamieni.

   Z czasem to pra-oko

   zaczęło się zamykać

   a fale elektromagnetyczne

   wpadały przez powstały

   w ten sposób otwór.

   Tak się dzieje u morskich głowonogów,

   łodzików.

Przełomowym momentem w ewolucji widzenia świata było wykorzystanie soczewki. Pozwala ona na koncentrację wielkiego obrazu w mały oraz przez zmianę kształtu albo odległości od siatkówki, wyostrza jego zarysy (akomodacja). Różne organizmy użyły odmiennych związków do budowy soczewki.

Następnie pozostało już tylko ulepszanie zasadniczej konstrukcji przez rogówkę, mięśnie, powieki czy rzęsy.

   Odmienną od kręgowców

   budowę oka

   znajdujemy u owadów,

   u których światłoczuła

   plamka się uwypukliła

   i przez duplikację genów

   powstały skupiska

   mikroskopijnych oczek.

   Ważka ma ich aż 30 tysięcy.

Fotoreceptory w siatkówce oka są wyspecjalizowane; czopki (6 milionów) umożliwiają rozpoznanie kształtów, barw i zapewniają ostrość a pręciki (ponad 100 milionów) odpowiadają za kontury przedmiotów oraz widzenie o zmierzchu.

Potrafimy odróżnić 160 kolorów i 600 tysięcy odcieni!

Oko jest tylko receptorem fal elektromagnetycznych, które na siatkówce tworzą pomniejszone obrazy do góry nogami. Ich energia świetlna jest przekształcana w impulsy nerwowe, te są przesyłane do mózgu i dopiero tam ostatecznie widzimy.

NA BALKONIE TRZY KOLORY

znów portulaki

TRÓJWYMIAROWA MAPA DROGI MLECZNEJ

Cefeidy to młode gwiazdy olbrzymy. Ich jasność zmienia się w regularnych odstępach czasu. Im jaśniejsze, tym wolniej pulsują. A więc z okresu pulsacji można wyznaczyć jak jasno świecą. A ponieważ blask gwiazdy maleje z kwadratem odległości, to łatwo obliczyć jak daleko się one znajdują.

Polacy od lat badają cefeidy w Obserwatorium Las Campanas w Chile. Posiadają największe na świecie katalogi ponad dwóch miliardów różnych gwiazd zmiennych. Z dokładnością do 5% określili odległości 2,4 tysiąca cefeid Drogi Mlecznej.

Teleskop Warszawski i cefeidy Drogi Mlecznej

Dzięki temu mogli zbudować trójwymiarową mapę naszej galaktyki.

Okazało się, że nie jest ona, jak nas uczono w szkole, regularnym dyskiem lecz przypomina spłaszczoną literę S lub śmigło samolotu.

Nie ma też stałej grubości. W okolicach Słońca (zaznaczone po lewej) wynosi 500 lat świetlnych.

Ustalili, że prędkość gwiazd na orbitach jest stała. To jeden z kluczowych argumentów na rzecz istnienia ciemnej materii. Gdyby jej nie było, ruchem gwiazd rządziłaby masa materii w środku Galaktyki a więc ich prędkość malałaby wraz z odległością od centrum.

Najstarsze cefeidy znajdują się na krańcach Galaktyki.

Mapa Drogi Mlecznej i wszystkie dane ukazały się w prestiżowym magazynie "Science". Jest to pierwsza od ponad 30 lat całkowicie polska publikacja w tym piśmie. Autorzy pracują na Uniwersytecie Warszawskim. Zespół prowadziła dr Dorota Skowron.

ROŚLINY SYNANTROPIJNE (CZŁEKOLUBNE) NAD WISŁĄ

zob. niżej SYN ANTHROPOS  

1 SIERPNIA 75 LAT TEMU

ciąg dalszy

„Warszawa padła. Jakże oni byli bliscy mojemu sercu, Polacy, naród, który ma swój los, uporczywy i nieubłagany. Zrządzeniem tego losu co jakiś czas muszą ulec zagładzie. I to przeznaczenie jest prawdziwym sensem ich istnienia: z jakąż dziką siłą, z jakąś nieustępliwą bujnością zmartwychwstają z głębin swojego fatum!

Może już dawno zostaliby wyniszczeni, gdyby los usposobiony bardziej pokojowo dał im do rąk narzędzia do wygodniejszego i bezpieczniejszego istnienia, być może wyniszczyliby się od wewnątrz, może oddaliby się temu wszystkiemu, co w ich naturze jest typowo polskie, swobodne i niepoprawne".

Sandor Marai, "Siostra" 1947      

26  LIPCA                  /                CZERWIEC              /          BLOG 2009-2016           /               KONTAKT  

SKĄD SIĘ WZIĄŁ "ROK"?

Mówimy "jeden rok", ale "dwa lata". Dlaczego?

Na początku było "lato". Jego rdzeniem jest indoeuropejski "uel" = ciepły a bliżej nas, prasłowiańska forma "liti" = lać. Grzeje i leje.

Kiedyś "lato" to był ten okres, w którym można było pracować w polu i obejmował około 9 miesięcy.

W X w. rozciągnął się na cały rok. Jeszcze w XVI w. pisano, że coś się wydarzyło "lata Pańskiego", zamiast "roku Pańskiego".

W tym czasie "rok" rozumiano zupełnie inaczej niż dziś. Słowo to pochodzi z "rzec" i pierwotnie znaczyło "to, co powiedziane, ustalone".

(Np. SCS, Ewangelie: Riecze Gospod pridczą siją - rzecze Pan przypowieść tę).

W staropolszczyźnie używano go najpierw na oznaczenie słownego wezwania do sądu.

Później "rok" to był ten okres czasu, w którym ustalony wy-rok obowiązywał, a że trwał on zwykle 12 miesięcy, więc wyparł wzięte z przyrody określenie, zostawiając "latom" mniej dokładne okresy czasu.

Gdy bliskie znaczeniem wyrazy aż tak bardzo się różnią, językoznawcy nazywają to supletywizmem (łac. suppleo - uzupełniam).

supletywizm                                                                   

INNE PRZYKŁADY:

człowiek-ludzie, dobry-lepszy, duży-większy, być-jest-są, iść-idę, ja-mnie, ona-ją, on-jego.

Dotyczy to słów szczególnie ważnych, można więc przypuszczać, że obawiając się pomyłki, aby tego uniknąć, adoptowano odmienne wyrazy z innej rodziny.

ĆWICZENIE: Znajdź podstawowe formy supletywne:

tchu-, zmarł-, łżesz-, dmę-, klnę-.

Tabela form supletywnych dla kilkudziesięciu wyrazów w siedmiu językach.

Szwedzi mają to samo słowo "ar" na określenie, tak jednego roku, jak i kilku lat.

P.S.

Bywalcy więzień mówią, że "rok to nie wyrok".

Nie wiedzą, że kiedyś rok znaczył wyrok..

REWOLUCJA JEDYNA PRAWDZIWA

W tym wieku (XX) rozegrała się jedna jedyna prawdziwa, rzeczywista rewolucja: mieszczańska, przemysłowa, rewolucja wolnego rynku, która uczyniła robotnika konsumentem i podniosła masy na poziom życia klasy średniej.

Wszelkie inne rewolucyjne eksperymenty  - socjalizm, komunizm, faszyzm, marksizm - były wsteczne, fałszywe i reakcyjne. Mieszczaństwo dało masom najwięcej;

poziom życia godny człowieka.

Sandor Marai, Dziennik tom IV s. 401   

...trzeba się buntować i protestować, gdy ktoś jeden czy jakaś grupa ludzi usiłuje zamknąć w System żywy, naturalny porządek życia. To chciałem powiedzieć, kiedy pisałem, wszystko jedno co i o czym. To był mój temat, moje przesłanie.      

S.M. s. 425   

A.Wajrak                

Ptaków nie obchodzą ludzie, najwyżej dyskretnie dają nam do zrozumienia swoim odsuwaniem się jak bardzo jesteśmy agresywni. Ponieważ są tu znacznie dłużej niż my, czyli dla nas od zawsze, jest pokusa, żeby przypisywać im to, co akurat nam pasuje.

W swoim pierwszym eseju o ptakach wymieniałem wszystkie cechy, które łączą je z nami: budują skomplikowane domy, w których wychowują potomstwo, latają na wakacje do ciepłych krajów, mają skłonność do zabawy; to była gorliwość neofity, dziś blisko mi do poglądu, że jedyne w pełni zrozumiałe pragnienie ptaków brzmi: zostawcie nas w spokoju.

Poza oswojonymi wszystkie unikają ludzi. Doceniam to. Psy się do nas garną, to też jest fajne, ale ptaki, które przecież są wszechobecne, niczego od ludzi nie oczekują, są nieprzekupne, więc da się im pomagać zupełnie bezinteresownie.

Jonathan Franzen    

PARTIE CENTRALNE

Po deszczach na dębie pojawiły się młode gałęzie, ale tylko w partiach centralnych.

Widocznie uznał, że na szczytach osiągnął już pułap.

Przyczyną są jego długie i szerokie nawet na pół milimetra naczynia wodonośne.

Wystarczy porównać je z cewkami świerków, których średnica wynosi około pięć setnych milimetra. Woda pokonuje w nich zaledwie jeden metr na godzinę. W tym samym czasie dąb zdąży przepłukać całą długość drzewa.

Coś za coś. Dlatego świerki mogą pompować H2O znacznie wyżej a w zimie łatwiej zamienić na cukier, który nie zamarza i lód nie rozsadza komórek więc wytrzymują większe mrozy.

WIĘCEJ : Nasz dąb       

ROZDAMY DZIECIOM CIASTKA

Rozdamy dzieciom ciastka, wróblom okruszyny,
Emerytom gazety, a żebrakom grosze.
Miastu damy kwiaciarek bzem kapiące kosze
I zrobimy wszystkim imieniny.

Dostaną od nas uśmiech wszyscy - chcą czy nie chcą!
Sprzedawane szczenięta wrócimy do matek,
Wszystkie kosy od szewców wypuścimy z klatek.
Tylko - Boże kochany - co my damy szewcom?...

Bronisława Ostrowska, Wiosna        

a pod stołkiem kot                                            

JEDNO Z NAJSTARSZYCH MIAST

Osada Catalhoyuk w Anatolii (Turcja) istniała przez ponad 1000 lat (9-8 tys. p.n.e.). Domy z wysuszonej gliny stały jeden obok drugiego a także jeden na drugim. Do środka wchodzili przez otwór w dachu i po drabince. W jednej izbie żyło kilka osób razem ze zwierzętami (owce, kozy). Zmarłych chowano pod podłogą. Ulic nie było.

Tworzyli charakterystyczne figurki kobiet o obfitych kształtach symbolizujące boginie.

Duże zagęszczenie - w szczytowym okresie rozwoju do 8 tysięcy mieszkańców -  było przyczyną chorób zakaźnych i przemocy. Na wielu czaszkach znać ślady uderzenia tępym narzędziem. W późniejszym okresie istnienia Catalhoyuk jego mieszkańcy więcej chodzili.

Miasto upadło gdy wyeksploatowali środowisko naturalne.

Część rolników z Anatolii przywędrowała do Europy przynosząc ze sobą umiejętność uprawy roli.

Zob. niżej: WYJśCIE Z RAJU.

Niedawno pisałem o nieprawdopodobnych osiągnięciach człowieka:

Naukowcy zbadali i opisali 2 miliony żywych stworzeń, połowa z nich jest zagrożona wyginięciem. Najbardziej żal mi małych lotników, owadów, z których co dziesiąty padnie w najbliższych dekadach. a przecież od rana do nocy (a niektóre nawet i dłużej - zob. niżej - ćmy), wytrwale pracują dla nas.

To jest już szóste wielkie wymieranie. Poprzednią katastrofę spowodował upadek planetoidy, która zmiotła z Ziemi dinozaury i trzy czwarte innych gatunków zwierząt. Teraz to my jesteśmy przyczyną. Nasza zachłanność i głupota. albo raczej odwrotnie, głupota i zachłanność, bo z tej pierwszej wywodzi się ta druga.

Głupotą jest wielbienie wzrostu PKB.

Że musimy gonić innych? Tak, ale to wyścig stada baranów cwałujących na skraj przepaści.

Albo, że sukcesem jest większy dom, większy sklep, większy samochód, więcej wszystkiego?

To tylko obciach ludzi, którzy nie znają świata i nie widzą, co się na nim dzieje.

Zdjęcie Ziemi wykonała załoga Apollo 17.

To najczęściej reprodukowany obraz na świecie.

PS.

Nie jestem religijny, ale wiem, co jest napisane w Biblii, i sądzę, że jej autorzy, kiedy pisali o "rajskim ogrodzie", co prawda myśleli o dolinie Tygrysu i Eufratu, bo tylko o niej wiedzieli, ale moim zdaniem cała Ziemia jest rajskim ogrodem. Dostaliśmy raj, żeby w nim zamieszkać. Myślę o tym codziennie. 

- Alani Bean, był na Księżycu

WIĘCEJ: Franciszek, Laudato si

Walt Whitman ŚPIEW O SOBIE

świat obchodził się ze mną łagodnie: nie biorę pod uwagę lamentów.

Nie mam z nimi nic wspólnego...

Daleko w dole widzę ogromną Nicość pierwotną i wiem, że tam byłem; Oczekiwałem niewidzialny i spałem w letargicznej mgle;

Zyskiwałem na czasie i nie szkodziły mi dymiące węgle...

Epoki przekazywały mnie z pogodą niestrudzonych wioślarzy...

Pokolenia prowadziły mnie do chwili, gdy matka wydała mnie na świat;.. Wszystkie siły łączyły się by utworzyć mnie i uradować.

I stoję na tym lądzie ze swoją hardą duszą.

 tłumaczył Artur Międzyrzecki       

MADE IN SWEDEN

Wszyscy Szwedzi zwracają się do siebie przez "ty" ("du"). Pamiętam dokładnie moment gdy powiedziałem tak do starszej o 10 lat nauczycielki języka szwedzkiego. Jechaliśmy samochodem i musiałem ją zapytać, czy będzie już wysiadać? Teraz z kolei uczę się mówić do każdego "pani", "pan". Jeśli są młodzi jak mój sąsiad, czy dziewczęta zza lady, bawi mnie to jakbym mówił do nich "wasza wysokość". Skandynawowie "panem" - "Herre" nazywają tylko Boga.

Wcześniej zwracali się do siebie przez Ni (wy), które powstało z połączenia końcówki czasownika i średniowiecznej formy 'I" np. saden I (mówię tobie). "Du" było sposobem wyrażania poufałości. Przez cały XIX wiek debatowano nad tym "Ni" ponieważ tak zwracali się przełożeni do podwładnych, lub urzędnicy do obywateli a Szwecja stawała się najbardziej równouprawnionym krajem świata. W rezultacie ludzie starali się mówić bezosobowo: "czy podać kawę?", "czy potrzeba więcej cukru?".

Członkowie dominującej przez lata Socjaldemokracji mówili do siebie "ty". Dawne "wy" uznali za pozostałość społeczeństwa klasowego. Ludzie zaczęli się też spotykać w różnych sytuacjach, w kolejkach, w poczekalniach, na arenach sportowych gdzie status nie miał żadnego znaczenia i "ty" było rozwiązaniem. Teraz nawet hymn narodowy zaczynają "Du gamla, du fria..." dosłownie: "Ty stara, ty wolna...". Dla nas to brak szacunku wobec ojczyzny, więc tłumaczymy: "O, dawna, o, wolna..." .."

WIĘCEJ: Elisabeth Asbrink, Made in Sweden. 60 słów,

które stworzyły naród 2019

SFOTOGRAFOWANO CZARNĄ DZIURĘ

Dokładniej, krążące wokół niej fotony, które wirują po orbitach wyznaczonych przez zakrzywioną przez nią czasoprzestrzeń.

Na podstawie danych, z których powstało to zdjęcie obliczono, że czarna dziura ma masę 6,5 miliarda razy większą niż Słońce. Potwierdzają to także wcześniejsze pomiary.

Galaktykę M87, w której ona istnieje, dzieli od Ziemi 55 milionów lat świetlnych a więc tak długo zmierzał do nas ten obraz. Sam środek tego obwarzanka, to tajemnicza osobliwość, której nie potrafią rozjaśnić żadne znane prawa fizyki.

Naukowcy pracują także nad fotografią czarnej dziury, wokół której krążą gwiazdy naszej Galaktyki. To o wiele trudniejsze zadanie, bo jest ona tylko 4 miliony razy większa od Słońca.

Dziwnie brzmią słowa ludzkiego języka w zderzeniu z kosmicznymi liczbami. Bo czyż można powiedzieć, że gdzieś zmieściłoby się "tylko" 4 miliony gwiazd?

        27 MAJA          /            KWIECIEŃ       /     BLOG 2009-2016         /          KONTAKT  

REKORDZISTKA LOTÓW NA ODLEGŁOŚĆ

Wczoraj na moich aksamitkach zobaczyłem pięknego motyla.

Gdy rozsuwałem żaluzje, by go sfotografować, zauważył to i uciekł.

To rusałka osetnik.

Rekordzistka lotów na odległość. W ciągu jednego roku potrafi przelecieć 12 tysięcy kilometrów, dwa razy nad Morzem Śródziemnym oraz Saharą i wylądować aż w Europie Północnej. Tyle tylko, że jest to lot sztafetowy. Zatrzymuje się po drodze, składa jajka i ginie a dalej leci już jej potomstwo.

U nas, nie wiadomo dlaczego, pojawia się tylko w niektóre lata. Ostatnio całymi chmarami osetniki przyleciały w roku 2009. Było ich tak dużo, że zabrakło kwiatów. Tego roku jest ich jeszcze więcej. W najbliższych dniach znikną, ale w lipcu zobaczymy młode, które wypełzną z zielonych, połyskujących złotem poczwarek.

A potem znów odlecą do Afryki.

HAIKU

Motyl sobie pofrunął

jakby zniechęcił się

do tego świata.

                            Issa XVIII w.

25 MAJA          /            KWIECIEŃ       /     BLOG 2009-2016         /          KONTAKT

MĘDRZEC I PROROK

DEDYKACJA:

To Antoni with best wishes - Charles Taylor

WYJŚCIE Z RAJU

12 tysięcy lat temu na Bliskim Wschodzie łowcy i zbieracze zaczęli hodować zwierzęta i uprawiać ziemię, czyli żyć jako rolnicy.

W górach północnych Filipin odbywa się to dopiero teraz.

Uczeni przez dwa lata, 12 godzin dziennie obserwowali tam 71 kobiet i 71 mężczyzn z plemienia Aetów.

Policzyli ile czasu zajmuje im zdobywanie jedzenia, prace domowe, opieka nad dziećmi, oraz odpoczynek, czyli spotkania, zabawy i sen.

Okazało się, że rolnicy muszą pracować 30 godzin tygodniowo,

a łowcy-zbieracze - 20 godzin. Połowę swojego wolnego czasu straciły kobiety, bo do zajęć domowych doszły im prace w polu.

Z innych badań wiemy, że wędrowcy mieli bardziej zróżnicowaną dietę, jedli więcej białka i kalorii. Wszystkie choroby zakaźne rozpowszechniły się dopiero gdy ludzie zaczęli mieszkać razem w większych skupiskach osiadłych.

Dlaczego więc łowcy-zbieracze porzucili swój tryb życia?

Istnieje kilka odpowiedzi. Jedna z nich mówi, że przyczyną był alkohol; tylko uprawa zboża pozwalała na stałą produkcję piwa, w którym rozsmakowali się ludzie.

Ale to szukanie przyczyn wynika z założenia, że nicnierobienie jest lepsze niż trzydziestogodzinny tydzień pracy.

TEKST 2 - KOHERENCJA

W słownikach znaczenia wyrazów zawierają wiedzę cząstkową i potencjalną (wirtualną). W tekście zaś składają się one w ciągłą linię, która tworzy zdeterminowane czyli przeważnie jednoznaczne sensy zmierzające w kierunku jakiejś całości. Synonimami koherencji może więc być ciągłość i całość sensów. Całość tę uzyskuje się zaplatając linię tekstu wokół jakichś punktów centralnych takich jak czas, miejsce, osoba, temat, problem, czy zdarzenie. Każde wielkie dzieło ma własne wyróżniające je ośrodki sensu.

U początków twórczości dramatycznej teksty wiązano w całość przy pomocy trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Akcję tragedii determinowało i zamykało fatum, to znaczy wszystkie zdarzenia prowadziły do nieszczęśliwego końca. W innych utworach, takich jak „Ulisses” wielość i różnorodność zdarzeń łączy postać bohatera a zamyka je happy end, powrót do rodzinnej Itaki.

W następnych wiekach autorzy, z jednej strony rozbijali jedność tekstu, z drugiej zaś szukali ciągle nowych sposobów spajających. Kafka zachował wyraźny sens poszczególnych elementów „Procesu”, ale brak go całęj powieści. Joyce w „Finneganów trenie” badał granice spójności i koherencji. Każde zdanie zawiera wyrazy tworzone na jemu tylko znanych zasadach a całość ma sensy tak głęboko ukryte, że być może w ogóle niedostępne.

To jeden ze sposobów obrazowania istoty naszego bycia tu na tym świecie, to znaczy tajemnicy. 

 . 
 

Jeszcze wyraźniej ukazuje ją nauka. Zarówno fizyka jak i biologia pełne są dokładnie sprawdzonych znaczeń, układają się one racjonalnie w linie, które jako całość nie mają jednak żadnego sensu. Znamy bowiem powstanie atomów, gwiazd i Ziemi a wszystko to logicznie prowadzi do całkowicie bezsensownego końca, na bezkształtną pustynię entropii. 

Podobnie jest z ewolucją. Pasmo nieprawdopodobnych przygód, z których się wyłoniliśmy tylko po to, by przekazać pałeczkę dalej choć wiemy, że zmierza to donikąd. Oczywiście, można tak jak to czyni wielu ludzi nauki powiedzieć, że nas to nie dotyczy, bo takich stwierdzeń zabrania naukowa metoda. Ale tej odpowiedzi też zupełnie brak sensu, urywa się im nagle strumień znaczeń, a oni nawet się temu nie dziwią.

Z ostatnich miesięcy wymienię tylko trzech takich: Harrari, Pinker, Dragan. Nie dość, że są śłepi i głusi na jakąkolwiek tajemnicę, to jeszcze w infantylny sposób dworują sobie z innych od nich ludzi. A właściwie, to z własnych przesądów.

Nauka ma wielkie znaczenie, ale nie ma żadnego sensu.

Zob. wyżej: Walt Whitman, Śpiew o sobie

PS

Nie dość, że wszechświat jest dziwniejszy niż myślimy, to jeszcze jest dziwniejszy, niż potrafimy myśleć.

Werner Heisenberg.

(w Salerno) Po lekkiej zimie nastąpiła zimna, deszczowa wiosna - raczej jeszcze prolongata zimy niż wiosna. A w końcu marca bez żadnej zapowiedzi nagle wybuchło lato. Petunie, róże, mirt, awokado na tarasie nasyciły się azotem. I teraz wszystko kwitnie jak w tropikach, Ilekroć obserwuję to spontaniczne kwitnienie, zawsze od nowa nabieram podejrzenia, że siła stwórcza jest w Naturze nie tylko organiczną koniecznością, lecz także Sensem - s. 296 

...ciągle zdumiewa mnie, jak zmienia się sens słowa, gdy umieścimy je w zdaniu na innej pozycji - s. 306

Sandor Marai, Dziennik tom IV       

zob. TEKST 1 -  niżej

CDN: TEKST 3 - INTENCJONALNOŚĆ

MOTYLE, ĆMY I KOSZONE TRAWNIKI

W Polsce lata 150 gatunków motyli i 3 tysiące gatunków ciem.

Bardzo trudno odróżnić jedne od drugich, bo nawet jeśli ćmy są aktywne przeważnie w nocy, to niektóre z nich latają także i w dzień.

Motyle zwykle są bardziej kolorowe, ale zdarzają się też piękne ćmy.

Najłatwiej rozpoznać je po tym jak składają skrzydła. Motyle do góry niczym żagielek a ćmy po sobie jak dachówki.

Jeśli przyjrzymy się ich czułkom i zobaczymy buławki przypominające pałeczki do gry na bębenku, to jest to motyl. Ćmy mają czułki nitkowate, grzebieniaste lub pierzaste, ale wyjątkowo też buławkowate, dlatego dla pewności trzeba wziąć pod uwagę przynajmniej dwie cechy na raz.

Nastrosz półpawik ćma to, czy motyl?

Piękne barwy skrzydeł służą im do obrony i kamuflażu. Ptak zamiast nastrosza półpawika widzi oczy dużego zwierza i nawet jeśli go zaatakuje, to najwyżej uszkodzi mu skrzydło.

Motyle piją nektar i potrafią tylko ssać, dlatego choć bardzo lubią sok jabłek, to muszą szukać skaleczonych lub gnijących na ziemi. Gdy owoce ulegną sfermentowaniu, powstaje alkohol i zdarza się, że motyl zatacza się jak pijany. Czasem dochodzi nawet do połamania skrzydeł.

Wbrew temu, co pisał autor Małego Księcia, motyle nie przepadają za różami.

Niektóre ćmy potrafią przebić skórkę owoców a nawet skórę zwierząt i człowieka, by wysysać krew. W Polsce ich nie ma.

Inne nic nie jedzą. Zanika nawet ich ssawka i odżywiają się tylko tym, co zgromadziły jako gąsienice.

Rusałka admirał podobnie jak bociany, odlatuje do Afryki. Tam się rozmnaża i kończy życie. Powraca już tylko jej potomstwo.

Holandia, która słynie z pięknych ogrodów, wykończyła nimi swoje motyle, które do życia potrzebują roślin zwanych chwastami. My jeszcze jesteśmy na etapie przejściowym, ale koszone trawniki dla owadów to zielone pustynie.

Potwora buczynówka

WIĘCEJ: Izabela Dziekańska, Motyle dzienne i nocne. 2019

PS.

Mówi Jasio do Kazika:

- Wczoraj zabiłem 5 ćmów.

- Ciem! poprawia go tamten.

- Kapciem, odpowiada Jasiek.

ZUPEŁNY BRAK TU SPÓJNOŚCI I KOHERENCJI - zob. niżej

TEKST 1 - SPÓJNOŚĆ

Każdy tekst stanowi pewną całość, którą osiągamy przez SPÓJNOŚĆ i KOHERENCJĘ.

Pierwsza cecha jest powierzchniowa i należą do niej zasady gramatyki, retoryki oraz innych konwencji. Druga natomiast, to obrazy, zdarzenia, osoby, myśli, idee, które wyłaniają się w trakcie czytania.

Jeśli odróżnimy ZNACZENIE od SENSU, to spójność tworzą znaczenia pojęć a koherencję ich sensy. Samo znaczenie jest wieloznaczne i potencjalne, dopiero w połączeniu z innymi wyrazami nabiera swoistego sensu. Jest też jednostkowe i można je znaleźć w słownikach, natomiast sens stanowi pewną ciągłość, dlatego wyrywanie słów z kontekstu zmienia ich sens i zwykle służy manipulacji.

SPÓJNOŚĆ

Tekst jest złożoną z wyrazów linią, którą tak trzeba zapleść, aby stała się ona gęstą siatką świata. To jak robótka na drutach. Najprostszym wzorem są tu powtórzenia tego samego słowa (anafora) lub jego zamienników (zaimki anaforyczne). Możemy też odwołać się do tego, co powiedzieliśmy przed chwilą (różne formy rekurencji: paralelizm, parafraza, czy elipsa). Często też mamy własne powiedzonka do powtarzania: "no i...", "a potem...", "po prostu...", itp.

W językach germańskich słowa w zdaniu splatają się ze sobą dzięki stałej kolejności ich występowania, a w słowiańskich poprzez wiele różnorodnych końcówek wyrazów. 

W szwedzkim na przykład, najważniejsze słowo zawsze stoi na pierwszym miejscu, a na drugim, jego czynność. I dlatego, co nas może dziwić, w zaprzeczeniu „ ja NIE mogę”, „nie”, musi być trzecie z kolei, więc mówią: „ja mogę NIE” („Jag kan inte”). "Mogę" jest ważniejsze dla "ja" niż "NIE" i lepiej rozumiemy całość, gdy "ja" i "mogę" stoją obok siebie. Na tej samej zasadzie, ten akapit byłby bardziej spójny, gdyby szwedzki przykład następował bezpośrednio po frazie o językach germańskich a zdanie o językach słowiańskich powinno stać na początku albo tutaj:...

Jest jeszcze wiele innych sposobów powierzchniowego spajania tekstu, chociażby taki jak intonacja. Przekazuje ona stany uczuciowe, zaznacza koniec frazy i jest ściśle powiązana z danym językiem. Na przykład w języku angielskim wzorcem jest intonacja wznosząca pod koniec zdania, natomiast w językach słowiańskich rośnie przy końcu zdania podrzędnego, ale gdy zdanie oznajmujące dobiega końca, wtedy opada.

Ważną rolę spełnia w zdaniach pytających.

Ogólnie, tonacja wysoka zachęca do dalszej dyskusji a niska wskazuje, że nie ma już o czym mówić.

CD wyżej: KOHERENCJA

3 MAJA

TO NAJBARDZIEJ PRZYGNĘBIAJĄCA KSIĄŻKA

O NASZYCH DZIEJACH

Siedem zmarnowanych szans. Oto jedna z nich.

Każdego roku w Lund świętowaliśmy 3 Maja. Przemawiając, zawsze wychwalałem Konstytucję. Tymczasem okazuje się, że chociaż treść jest rewolucyjna, to jej uchwalenie było świadectwem całkowitej ślepoty i politycznej naiwności.

Polska była wtedy protektoratem Rosji. Caryca Katarzyna gwarantowała magnatom i szlachcie całkowitą dominację. Wystarczy powiedzieć, że nie płacili oni żadnych podatków i nie oddawali rekrutów do wojska. A to, że nie mieliśmy własnej armii? Im nie była potrzebna. 

Gdy Rosja zajmując Krym, sprowokowała wojnę z Turcją, król Stanisław Poniatowski dostrzegł okazję by przekonać swoją dawną kochankę do ustępstw. Trzy miesiące jechał do Kaniowa nad Dnieprem. Nie widzieli się od 30 lat.

Gdy wrócił do Warszawy, w roku 1788 został zwołany sejm, później nazwany Czteroletnim lub Wielkim, który miał zreformować kraj. Nie obowiązywało na nim liberum veto. Jedną z pierwszych decyzji była jednogłośnie przyjęta uchwała o powiększeniu wojska do 100 tysięcy żołnierzy. Aby mieć na to pieniądze, wprowadzono podatek 10% w dobrach szlachty i 20% duchowieństwa. Ponieważ nie było administracji, więc praktycznie ściągano tylko 5% i dlatego utworzono armię o połowę mniejszą niż planowano.

Wtedy wydarzyło się coś najbardziej niepojętego. Król dał się przekonać, by dalsze reformy prowadzić wbrew Rosji a w sojuszu z innym zaborcą, Prusami. To jakby zaprosić do kurnika lisa. Gdy armia rosyjska najechała na Polskę, Fryderyk Wilhelm II zamiast przyjść nam z pomocą, porozumiał się z carycą i wspólnie podzielili nasz kraj w II Rozbiorze.

WIĘCEJ: Andrzej Chwalba oraz Wojciech Harpula,

Zwrotnice dziejów 2019

OBYWATELSKI PROJEKT

Narzekałem, że na ogromnym Osiedlu Podwawelskim nie ma ani jednej ścieżki dla rowerzystów. Nawet wzdłuż nowej drogi przy ICE ułożono tylko brukowane place. Napisałem o tym w projekcie budżetu obywatelskiego.

Gdy na ulicach przy naszym osiedlu wprowadzili ruch jednostronny, z balkonu zauważyłem żółte słupki. Zszedłem na dół zobaczyć i co widzę?

Jest ścieżka rowerowa! Ma dokładnie 40 kroków.

Nie wiem kto nią będzie jeździł? Ja nie, bo w tym samym kierunku mam wydeptane, krótsze przejście pod dębem.

Ale już nie mogę powiedzieć, że na naszym osiedlu nie ma żadnych ścieżek dla rowerzystów.

Zrealizowano obywatelski projekt.

PS.

Idąc dalej w lewo ulicą Twardowskiego, nagle, ni stąd ni zowąd, pojawia się kawałek ścieżki rowerowej. Między tymi dwoma odcinkami rower należy przenieść.

KWIECIEŃ

DZIKIE PSZCZOŁY

W naszym kraju żyje 450 różnych gatunków pszczół. 90% dziko i samotnie.

Mimo. iż nie produkują one miodu, w zapylaniu są równie ważne jak te udomowione.

WIELKA NOC

cztery osoby mają tak samo ułożone dłonie

ten będzie żył życiem chrystusowym,

kto jest doskonale i absolutnie sobą

Nad bramą świata antycznego było napisane: „Poznaj samego siebie”.

Nad portalem nowego świata napisane być winno: „Bądź samym sobą”.

Oto tajemnica Chrystusa.

Kiedy Jezus mówi o biednych, chodzi mu po prostu o osobowości, podobnie kiedy mówi o bogatych, chodzi mu o tych, którzy osobowości nie rozwinęli.

Oto, co miał na myśli Jezus. Powiedział człowiekowi: „Masz cudowną osobowość. Rozwijaj ją. Bądź sobą. Nie sądź, że twoja doskonałość leży w gromadzeniu albo posiadaniu dóbr wobec ciebie zewnętrznych. Twoja duchowość jest w tobie. Jeśli tylko to sobie uświadomisz, nie będziesz pragnął być bogatym. Spróbuj też pozbyć się własności prywatnej. Powoduje ona niskie troski, nieskończone zabiegi, ciągłe zło.

Jest tylko jedna klasa społeczna, która myśli o pieniądzach więcej niż bogacze – i są to biedni. Biedni nie potrafią myśleć o niczym innym. Na tym polega nieszczęście bycia biednym. Jezus powiada, że człowiek osiąga swoją doskonałość nie dzięki temu, co posiada, nie dzięki temu nawet, co czyni, ale dzięki temu, kim jest. A zatem zamożny młodzieniec, który przychodzi do Jezusa, słyszy: „Powinieneś zrezygnować z własności prywatnej. Powstrzymuje cię ona przed spełnieniem się w doskonałości. Jest dla ciebie ciężarem. Brzemieniem".

Swoim przyjaciołom mówi to samo. Mówi im, aby byli sobą, zamiast wiecznie się zamartwiać innymi rzeczami. Jeśli ktoś zabierze im szatę, mają oddać mu i płaszcz, żeby tylko pokazać, że dobra materialne pozbawione są znaczenia.

Jeśli ludzie ich obrażą, nie powinni im odpowiadać. Cóż to oznacza? Że to, co ludzie mówią o człowieku, niczego w owym człowieku nie zmienia. Jest tym, kim jest. Opinia publiczna jest zupełnie bezwartościowa. Nawet jeśli tamci uciekną się do faktycznej przemocy, oni nie mają im przemocą odpowiadać. Znaczyłoby to upaść równie nisko. Ostatecznie człowiek może być wolny nawet w więzieniu. Wolna może być jego dusza. Osobowość może być niewzruszona. Może zachować spokój.

I, ponad wszystko, nie powinni wtrącać się w sprawy innych ludzi ani jakkolwiek ich oceniać.

A zatem ten będzie żył życiem chrystusowym, kto jest doskonale i absolutnie sobą. 

WIĘCEJ: Oscar Wilde „Dusza człowieka w socjalizmie” 1891 r.

CÓRKA TRANSTRöMERA

Kiedyś, dawno temu przetłumaczyłem 20 wierszy Tomasa Tranströmera,

Wczoraj byłem na filmie o nim.

Ponieważ doznał urazu mózgu, przez ostatnie lata życia nie mógł mówić. Na pytania odpowiadała jego żona a on tylko zaprzeczał lub potwierdzał czy to właśnie chciałby powiedzieć.

Pytano go o wieloletnią pracę psychologa w zakładzie karnym.

- Czy kontakty z psychopatami wpłynęły na jego widzenie świata? Nie potwierdził.

- Mając tak wyczerpującą pracę i rodzinę, kiedy znajdował czas i miejsce by pisać? W każdej wolnej chwili notował pomysły wierszy na kartkach papieru a później łączył je w jedną całość.

Zamierzał być muzykiem i gra na fortepianie zawsze była dla niego ważna.

Muzyka jest tematem wierszy "C-dur", "Allegro" czy poematu "Gondola żałobna".

Gdy stracił władzę w prawej dłoni, znajomi kompozytorzy pisali dla niego utwory tylko na lewą rękę.

Dawniej z żoną wiele podróżowali do miejsc, których nikt nie odwiedza.

Na filmie pokazano jak wspierany przez nią z trudem chodzi po lesie.

W pomieszczeniu gdzie miał być wyświetlony ten film, młoda kobieta siedząca obok ostrzegła mnie, że będzie tłumaczyć tekst na język angielski więc może przeszkadzać. Gdy dowiedziała się, że mieszkałem w Szwecji i przekładałem Tranströmera, zaczęła mnie namawiać bym porozmawiał z jej sąsiadką, bo będzie to córka poety. Nie chciałem jej przeszkadzać, ale widziałem jak co chwilę ociera łzy.

Potem poszliśmy do dużej sali na koncert i znów zobaczyłem córkę Tranströmera. Siedziała samotnie obok pod ścianą. Podszedłem, opowiedziałem o sobie i, nie wiem dlaczego, dotykając jej twarzy, otarłem łzę.

poeta z żoną i z córkami

KWIECIEŃ I CISZA

Wiosna leży odłogiem

Aksamitnie mroczny rów

pełznie przy moim boku

nie odbijając żadnego obrazu.

Jedynie żółte kwiaty

świecą.

Jestem niesiony w swoim cieniu

jak skrzypce

w czarnym futerale

A to jedyne co chcę powiedzieć

lśni poza zasięgiem

jak srebro

w lombardzie.

                Tomas Tranströmer

"Pięknoduchy sądzą, że poezja rodzi się wtedy, gdy w codziennych zjawiskach poeta dostrzeże coś więcej, wizję.

To podejście sentymentalne, platoniczne.

Poezja rodzi się wtedy, gdy poeta z siłą wizjonerskiego talentu ujrzy

w zjawiskach rzeczywistość".

Sandor Marai, Dziennik IV s. 359

SOJUSZ OŁTARZA Z TRONEM

Dyskutując z N. napisałem, że u nas panuje "sojusz ołtarza z tronem". Na to on zajrzał do Słownika wyrazów obcych i odpisał, że skoro "sojusz" znaczy "przymierze, związek, umowę, zobowiązanie do współpracy i wzajemnej pomocy", to w Polsce nic takiego nie ma miejsca.

Gdyby wyszukał znaczenie całego zwrotu, że "sojusz ołtarza z tronem polegał na popieraniu władzy przez Kościół, i na odwrót", to trudniej byłoby mu zanegować to stwierdzenie.

Jak jeszcze inaczej można wyjaśnić tę różnicę?

Trzeba oddzielić ZNACZENIE od SENSU.

ZNACZENIE jakiegoś pojęcia przekazuje tylko jego ogólny, wirtualny potencjał i znajduje swój konkretny SENS dopiero gdy użyjemy je w zdaniu.

ZNACZENIE jest wyodrębnioną, jednostkową całością, natomiast SENS stanowi pewną ciągłość z kilku wyrazów i dlatego wyrwanie jakiegoś słowa z kontekstu nazywamy manipulacją.

Gdyby N. miał zamiar przyjąć to co napisałem, wziąłby pod uwagę SENS całego stwierdzenia.

Czepiając się tylko pojedynczych słów, można każdą metaforę sprowadzić do absurdu, bo przecież tron nie może zawrzeć sojuszu z ołtarzem. Co najwyżej można je obok siebie postawić.

REBUSY  

__________________________________

 PRZEPISANE

__________________________________