maj 2019

13 MAJA          /            KWIECIEŃ       /     BLOG 2009-2016         /          KONTAKT

TEKST 2 - KOHERENCJA

W słownikach znaczenie wyrazów zawiera wiedzę cząstkową i potencjalną (wirtualną). W tekście zaś składają się one w ciągłą linię, która tworzy zdeterminowane czyli przeważnie jednoznaczne sensy zmierzające w kierunku jakiejś całości. Synonimami koherencji może więc być ciągłość i całość sensów. Całość tę uzyskuje się zaplatając linię tekstu wokół jakichś punktów centralnych takich jak czas, miejsce, osoba, temat, problem, czy zdarzenie. Każde wielkie dzieło ma własne wyróżniające je ośrodki sensu.

U początków twórczości dramatycznej teksty wiązano w całość przy pomocy trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Akcję tragedii determinowało i zamykało fatum, to znaczy wszystkie zdarzenia prowadziły do nieszczęśliwego końca. W innych utworach, takich jak „Ulisses” wielość i różnorodność zdarzeń łączy postać bohatera a zamyka je happy end, powrót do rodzinnej Itaki.

W następnych wiekach autorzy, z jednej strony rozbijali jedność tekstu, z drugiej zaś szukali ciągle nowych sposobów spajających. Kafka zachował wyraźny sens poszczególnych elementów „Procesu”, ale brak go całęj powieści. Joyce w „Finneganów trenie” badał granice spójności i koherencji. Każde zdanie zawiera wyrazy tworzone na jemu tylko znanych zasadach a całość ma sensy tak głęboko ukryte, że być może w ogóle niedostępne.

To jeden ze sposobów obrazowania istoty naszego bycia tu na tym świecie, to znaczy tajemnicy. 

Jeszcze wyraźniej ukazuje ją nauka. Zarówno fizyka jak i biologia pełne są dokładnie sprawdzonych znaczeń, układają się one racjonalnie w linie, które jako całość nie mają jednak żadnego sensu. Znamy bowiem powstanie atomów, gwiazd i Ziemi a wszystko to logicznie prowadzi do całkowicie bezsensownego końca, na bezkształtną pustynię entopii. 

Podobnie jest z ewolucją. Pasmo nieprawdopodobnych przygód, z których się wyłoniliśmy tylko po to, by przekazać pałeczkę dalej choć wiemy, że zmierza to donikąd. Oczywiście, można tak jak to czyni wielu ludzi nauki powiedzieć, że nas to nie dotyczy, bo takich stwierdzeń zabrania naukowa metoda. Ale tej odpowiedzi też zupełnie brak sensu, urywa się im nagle strumień znaczeń, a oni nawet się temu nie dziwią.

Z ostatnich miesięcy wymienię tylko trzech takich: Harrari, Pinker, Dragan. Nie dość, że są śłepi i głusi na jakąkolwiek tajemnicę, to jeszcze w infantylny sposób dworują sobie z innych od nich ludzi.

Nauka ma wielkie znaczenie, ale nie ma żadnego sensu.

PS

Nie dość, że wszechświat jest dziwniejszy niż myślimy, to jeszcze jest dziwniejszy, niż potrafimy myśleć - Werner Heisenberg.

B. TEKST 1 -  niżej

CDN: TEKST 3 - INTENCJONALNOŚĆ

MOTYLE, ĆMY I KOSZONE TRAWNIKI

W Polsce lata 150 gatunków motyli i 3 tysiące gatunków ciem.

Bardzo trudno odróżnić jedne od drugich, bo nawet jeśli ćmy są aktywne przeważnie w nocy, to niektóre z nich latają także i w dzień.

Motyle zwykle są bardziej kolorowe, ale zdarzają się też piękne ćmy.

Najłatwiej rozpoznać je po tym jak składają skrzydła. Motyle do góry niczym żagielek a ćmy po sobie jak dachówki.

Jeśli przyjrzymy się ich czułkom i zobaczymy buławki przypominające pałeczki do gry na bębenku, to jest to motyl. Ćmy mają czułki nitkowate, grzebieniaste lub pierzaste, ale wyjątkowo też buławkowate, dlatego dla pewności trzeba wziąć pod uwagę przynajmniej dwie cechy na raz.

Nastrosz półpawik ćma to, czy motyl?

Piękne barwy skrzydeł służą im do obrony i kamuflażu. Ptak zamiast nastrosza półpawika widzi oczy dużego zwierza i nawet jeśli go zaatakuje, to najwyżej uszkodzi mu skrzydło.

Motyle piją nektar i potrafią tylko ssać, dlatego choć bardzo lubią sok jabłek, to muszą szukać skaleczonych lub gnijących na ziemi. Gdy owoce ulegną sfermentowaniu, powstaje alkohol i zdarza się, że motyl zatacza się jak pijany. Czasem dochodzi nawet do połamania skrzydeł.

Wbrew temu, co pisał autor Małego Księcia, motyle nie przepadają za różami.

Niektóre ćmy potrafią przebić skórkę owoców a nawet skórę zwierząt i człowieka, by wysysać krew. W Polsce ich nie ma.

Inne nic nie jedzą. Zanika nawet ich ssawka i odżywiają się tylko tym, co zgromadziły jako gąsienice.

Rusałka admirał podobnie jak bociany, odlatuje do Afryki. Tam się rozmnaża i kończy życie. Powraca już tylko jej potomstwo.

Holandia, która słynie z pięknych ogrodów, wykończyła nimi swoje motyle, które do życia potrzebują roślin zwanych chwastami. My jeszcze jesteśmy na etapie przejściowym, ale koszone trawniki dla owadów to zielone pustynie.

Potwora buczynówka

WIĘCEJ: Izabela Dziekańska, Motyle dzienne i nocne. 2019

PS.

Mówi Jasio do Kazika:

- Wczoraj zabiłem 5 ćmów.

- Ciem! poprawia go tamten.

- Kapciem, odpowiada Jasiek.

ZUPEŁNY BRAK TU SPÓJNOŚCI I KOHERENCJI - zob. niżej

TEKST 1 - SPÓJNOŚĆ

Każdy tekst stanowi pewną całość, którą osiągamy przez SPÓJNOŚĆ i KOHERENCJĘ.

Pierwsza cecha jest powierzchniowa i należą do niej zasady gramatyki, retoryki oraz innych konwencji. Druga natomiast, to obrazy, zdarzenia, osoby, myśli, idee, które wyłaniają się w trakcie czytania.

Jeśli odróżnimy ZNACZENIE od SENSU, to spójność tworzą znaczenia pojęć a koherencję ich sensy. Samo znaczenie jest wieloznaczne i potencjalne, dopiero w połączeniu z innymi wyrazami nabiera swoistego sensu. Jest też jednostkowe i można je znaleźć w słownikach, natomiast sens stanowi pewną ciągłość, dlatego wyrywanie słów z kontekstu zmienia ich sens i zwykle służy manipulacji.

SPÓJNOŚĆ

Tekst jest złożoną z wyrazów linią, którą tak trzeba zapleść, aby stała się ona gęstą siatką świata. To jak robótka na drutach. Najprostszym wzorem są tu powtórzenia tego samego słowa (anafora) lub jego zamienników (zaimki anaforyczne). Możemy też odwołać się do tego, co powiedzieliśmy przed chwilą (różne formy rekurencji: paralelizm, parafraza, czy elipsa). Często też mamy własne powiedzonka do powtarzania: "no i...", "a potem...", "po prostu...", itp.

W językach germańskich słowa w zdaniu splatają się ze sobą dzięki stałej kolejności ich występowania, a w słowiańskich poprzez wiele różnorodnych końcówek wyrazów. 

W szwedzkim na przykład, najważniejsze słowo zawsze stoi na pierwszym miejscu, a na drugim, jego czynność. I dlatego, co nas może dziwić, w zaprzeczeniu „ ja NIE mogę”, „nie”, musi być trzecie z kolei, więc mówią: „ja mogę NIE” („Jag kan inte”). "Mogę" jest ważniejsze dla "ja" niż "NIE" i lepiej rozumiemy całość, gdy "ja" i "mogę" stoją obok siebie. Na tej samej zasadzie, ten akapit byłby bardziej spójny, gdyby szwedzki przykład następował bezpośrednio po frazie o językach germańskich a zdanie o językach słowiańskich powinno stać na początku albo tutaj:...

Jest jeszcze wiele innych sposobów powierzchniowego spajania tekstu, chociażby taki jak intonacja. Przekazuje ona stany uczuciowe, zaznacza koniec frazy i jest ściśle powiązana z danym językiem. Na przykład w języku angielskim wzorcem jest intonacja wznosząca pod koniec zdania, natomiast w językach słowiańskich rośnie przy końcu zdania podrzędnego, ale gdy zdanie oznajmujące dobiega końca, wtedy opada.

Ważną rolę spełnia w zdaniach pytających.

Ogólnie, tonacja wysoka zachęca do dalszej dyskusji a niska wskazuje, że nie ma już o czym mówić.

CD wyżej: KOHERENCJA

3 MAJA

TO NAJBARDZIEJ PRZYGNĘBIAJĄCA KSIĄŻKA

O NASZYCH DZIEJACH

Siedem zmarnowanych szans. Oto jedna z nich.

Każdego roku w Lund świętowaliśmy 3 Maja. Przemawiając, zawsze wychwalałem Konstytucję. Tymczasem okazuje się, że chociaż treść jest rewolucyjna, to jej uchwalenie było świadectwem całkowitej ślepoty i politycznej naiwności.

Polska była wtedy protektoratem Rosji. Caryca Katarzyna gwarantowała magnatom i szlachcie całkowitą dominację. Wystarczy powiedzieć, że nie płacili oni żadnych podatków i nie oddawali rekrutów do wojska. A to, że nie mieliśmy własnej armii? Im nie była potrzebna. 

Gdy Rosja zajmując Krym, sprowokowała wojnę z Turcją, król Stanisław Poniatowski dostrzegł okazję by przekonać swoją dawną kochankę do ustępstw. Trzy miesiące jechał do Kaniowa nad Dnieprem. Nie widzieli się od 30 lat.

Gdy wrócił do Warszawy, w roku 1788 został zwołany sejm, później nazwany Czteroletnim lub Wielkim, który miał zreformować kraj. Nie obowiązywało na nim liberum veto. Jedną z pierwszych decyzji była jednogłośnie przyjęta uchwała o powiększeniu wojska do 100 tysięcy żołnierzy. Aby mieć na to pieniądze, wprowadzono podatek 10% w dobrach szlachty i 20% duchowieństwa. Ponieważ nie było administracji, więc praktycznie ściągano tylko 5% i dlatego utworzono armię o połowę mniejszą niż planowano.

Wtedy wydarzyło się coś najbardziej niepojętego. Król dał się przekonać, by dalsze reformy prowadzić wbrew Rosji a w sojuszu z innym zaborcą, Prusami. To jakby zaprosić do kurnika lisa. Gdy armia rosyjska najechała na Polskę, Fryderyk Wilhelm II zamiast przyjść nam z pomocą, porozumiał się z carycą i wspólnie podzielili nasz kraj w II Rozbiorze.

WIĘCEJ: Andrzej Chwalba oraz Wojciech Harpula,

Zwrotnice dziejów 2019

OBYWATELSKI PROJEKT

Narzekałem, że na ogromnym Osiedlu Podwawelskim nie ma ani jednej ścieżki dla rowerzystów. Nawet wzdłuż nowej drogi przy ICE ułożono tylko brukowane place. Napisałem o tym w projekcie budżetu obywatelskiego.

Gdy na ulicach przy naszym osiedlu wprowadzili ruch jednostronny, z balkonu zauważyłem żółte słupki. Zszedłem na dół zobaczyć i co widzę?

Jest ścieżka rowerowa! Ma dokładnie 40 kroków.

Nie wiem kto nią będzie jeździł? Ja nie, bo w tym samym kierunku mam wydeptane, krótsze przejście pod dębem.

Ale już nie mogę powiedzieć, że na naszym osiedlu nie ma żadnych ścieżek dla rowerzystów.

Zrealizowano obywatelski projekt.

KWIECIEŃ

DZIKIE PSZCZOŁY

W naszym kraju żyje 450 różnych gatunków pszczół. 90% dziko i samotnie.

Mimo. iż nie produkują one miodu, w zapylaniu są równie ważne jak te udomowione.

WIELKA NOC

cztery osoby mają tak samo ułożone dłonie

ten będzie żył życiem chrystusowym,

kto jest doskonale i absolutnie sobą

Nad bramą świata antycznego było napisane: „Poznaj samego siebie”.

Nad portalem nowego świata napisane być winno: „Bądź samym sobą”.

Oto tajemnica Chrystusa.

Kiedy Jezus mówi o biednych, chodzi mu po prostu o osobowości, podobnie kiedy mówi o bogatych, chodzi mu o tych, którzy osobowości nie rozwinęli.

Oto, co miał na myśli Jezus. Powiedział człowiekowi: „Masz cudowną osobowość. Rozwijaj ją. Bądź sobą. Nie sądź, że twoja doskonałość leży w gromadzeniu albo posiadaniu dóbr wobec ciebie zewnętrznych. Twoja duchowość jest w tobie. Jeśli tylko to sobie uświadomisz, nie będziesz pragnął być bogatym. Spróbuj też pozbyć się własności prywatnej. Powoduje ona niskie troski, nieskończone zabiegi, ciągłe zło.

Jest tylko jedna klasa społeczna, która myśli o pieniądzach więcej niż bogacze – i są to biedni. Biedni nie potrafią myśleć o niczym innym. Na tym polega nieszczęście bycia biednym. Jezus powiada, że człowiek osiąga swoją doskonałość nie dzięki temu, co posiada, nie dzięki temu nawet, co czyni, ale dzięki temu, kim jest. A zatem zamożny młodzieniec, który przychodzi do Jezusa, słyszy: „Powinieneś zrezygnować z własności prywatnej. Powstrzymuje cię ona przed spełnieniem się w doskonałości. Jest dla ciebie ciężarem. Brzemieniem".

Swoim przyjaciołom mówi to samo. Mówi im, aby byli sobą, zamiast wiecznie się zamartwiać innymi rzeczami. Jeśli ktoś zabierze im szatę, mają oddać mu i płaszcz, żeby tylko pokazać, że dobra materialne pozbawione są znaczenia.

Jeśli ludzie ich obrażą, nie powinni im odpowiadać. Cóż to oznacza? Że to, co ludzie mówią o człowieku, niczego w owym człowieku nie zmienia. Jest tym, kim jest. Opinia publiczna jest zupełnie bezwartościowa. Nawet jeśli tamci uciekną się do faktycznej przemocy, oni nie mają im przemocą odpowiadać. Znaczyłoby to upaść równie nisko. Ostatecznie człowiek może być wolny nawet w więzieniu. Wolna może być jego dusza. Osobowość może być niewzruszona. Może zachować spokój.

I, ponad wszystko, nie powinni wtrącać się w sprawy innych ludzi ani jakkolwiek ich oceniać.

A zatem ten będzie żył życiem chrystusowym, kto jest doskonale i absolutnie sobą. 

WIĘCEJ: Oscar Wilde „Dusza człowieka w socjalizmie” 1891 r.

CÓRKA TRANSTRöMERA

Kiedyś, dawno temu przetłumaczyłem 20 wierszy Tomasa Tranströmera,

Wczoraj byłem na filmie o nim.

Ponieważ doznał urazu mózgu, przez ostatnie lata życia nie mógł mówić. Na pytania odpowiadała jego żona a on tylko zaprzeczał lub potwierdzał czy to właśnie chciałby powiedzieć.

Pytano go o wieloletnią pracę psychologa w zakładzie karnym.

- Czy kontakty z psychopatami wpłynęły na jego widzenie świata? Nie potwierdził.

- Mając tak wyczerpującą pracę i rodzinę, kiedy znajdował czas i miejsce by pisać? W każdej wolnej chwili notował pomysły wierszy na kartkach papieru a później łączył je w jedną całość.

Zamierzał być muzykiem i gra na fortepianie zawsze była dla niego ważna.

Muzyka jest tematem wierszy "C-dur", "Allegro" czy poematu "Gondola żałobna".

Gdy stracił władzę w prawej dłoni, znajomi kompozytorzy pisali dla niego utwory tylko na lewą rękę.

Dawniej z żoną wiele podróżowali do miejsc, których nikt nie odwiedza.

Na filmie pokazano jak wspierany przez nią z trudem chodzi po lesie.

W pomieszczeniu gdzie miał być wyświetlony ten film, młoda kobieta siedząca obok ostrzegła mnie, że będzie tłumaczyć tekst na język angielski więc może przeszkadzać. Gdy dowiedziała się, że mieszkałem w Szwecji i przekładałem Tranströmera, zaczęła mnie namawiać bym porozmawiał z jej sąsiadką, bo będzie to córka poety. Nie chciałem jej przeszkadzać, ale widziałem jak co chwilę ociera łzy.

Potem poszliśmy do dużej sali na koncert i znów zobaczyłem córkę Tranströmera. Siedziała samotnie obok pod ścianą. Podszedłem, opowiedziałem o sobie i, nie wiem dlaczego, dotykając jej twarzy, otarłem łzę.

poeta z żoną i z córkami

KWIECIEŃ I CISZA

Wiosna leży odłogiem

Aksamitnie mroczny rów

pełznie przy moim boku

nie odbijając żadnego obrazu.

Jedynie żółte kwiaty

świecą.

Jestem niesiony w swoim cieniu

jak skrzypce

w czarnym futerale

A to jedyne co chcę powiedzieć

lśni poza zasięgiem

jak srebro

w lombardzie.

                Tomas Tranströmer

SOJUSZ OŁTARZA Z TRONEM

Dyskutując z N. napisałem, że u nas panuje "sojusz ołtarza z tronem". Na to on zajrzał do Słownika wyrazów obcych i odpisał, że skoro "sojusz" znaczy "przymierze, związek, umowę, zobowiązanie do współpracy i wzajemnej pomocy", to w Polsce nic takiego nie ma miejsca.

Gdyby wyszukał znaczenie całego zwrotu, że "sojusz ołtarza z tronem polegał na popieraniu władzy przez Kościół, i na odwrót", to trudniej byłoby mu zanegować to stwierdzenie.

Jak jeszcze inaczej można wyjaśnić tę różnicę?

Trzeba oddzielić ZNACZENIE od SENSU.

ZNACZENIE jakiegoś pojęcia przekazuje tylko jego ogólny, wirtualny potencjał i znajduje swój konkretny SENS dopiero gdy użyjemy je w zdaniu.

ZNACZENIE jest wyodrębnioną, jednostkową całością, natomiast SENS stanowi pewną ciągłość z kilku wyrazów i dlatego wyrwanie jakiegoś słowa z kontekstu nazywamy manipulacją.

Gdyby N. miał zamiar przyjąć to co napisałem, wziąłby pod uwagę SENS całego stwierdzenia.

Czepiając się tylko pojedynczych słów, można każdą metaforę sprowadzić do absurdu, bo przecież tron nie może zawrzeć sojuszu z ołtarzem. Co najwyżej można je obok siebie postawić.

OPOWIADANIA

ESEJE

WIERSZE

PEDAGOGIKA

TŁUMACZENIA

REBUSY

PRZEPISANE