ZADOMOWIENIE

14 KWIETNIA          /           MARZEC          /        BLOG 2009-2016         /        KONTAKT

CÓRKA TRANSTRöMERA

Kiedyś, dawno temu przetłumaczyłem 20 wierszy Tomasa Tranströmera,

Wczoraj byłem na filmie o nim.

Ponieważ doznał urazu mózgu, przez ostatnie lata życia nie mógł mówić. Na pytania odpowiadała jego żona a on tylko zaprzeczał lub potwierdzał czy to właśnie chciałby powiedzieć.

Pytano go o wieloletnią pracę psychologa w zakładzie karnym.

- Czy kontakty z psychopatami wpłynęły na jego widzenie świata? Nie potwierdził.

- Mając tak wyczerpującą pracę i rodzinę, kiedy znajdował czas i miejsce by pisać? W każdej wolnej chwili notował pomysły wierszy na kartkach papieru a później łączył je w jedną całość.

Zamierzał być muzykiem i gra na fortepianie zawsze była dla niego ważna.

Muzyka jest tematem wierszy "C-dur", "Allegro" czy poematu "Gondola żałobna".

Gdy stracił władzę w prawej dłoni, znajomi kompozytorzy pisali dla niego utwory tylko na lewą rękę.

Dawniej z żoną wiele podróżowali do miejsc, których nikt nie odwiedza.

Na filmie pokazano jak wspierany przez nią z trudem chodzi po lesie.

W pomieszczeniu gdzie miał być wyświetlony ten film, młoda kobieta siedząca obok ostrzegła mnie, że będzie tłumaczyć tekst na język angielski więc może przeszkadzać. Gdy dowiedziała się, że mieszkałem w Szwecji i przekładałem Tranströmera, zaczęła mnie namawiać bym porozmawiał z jej sąsiadką, bo będzie to córka poety. Nie chciałem jej przeszkadzać, ale widziałem jak co chwilę ociera łzy.

Potem poszliśmy do dużej sali na koncert i znów zobaczyłem córkę Tranströmera. Siedziała samotnie obok pod ścianą. Podszedłem, opowiedziałem o sobie i, nie wiem dlaczego, dotykając jej twarzy, otarłem łzę.

poeta z żoną i z córkami

 KWIECIEŃ I CISZA

Wiosna leży odłogiem

Aksamitnie mroczny rów

pełznie przy moim boku

nie odbijając żadnego obrazu.

Jedynie żółte kwiaty

świecą.

Jestem niesiony w swoim cieniu

jak skrzypce

w czarnym futerale.

A to jedyne co chcę powiedzieć

lśni poza zasięgiem

jak srebro

w lombardzie.

                Tomas Tranströmer

ZBÓJECKA FALA

Wśród marynarzy od dawna krążyły opowieści o ogromnej fali, która zatapia statki. Traktowano je jednak jak fantazje o Moby Dicku. Wiatr potrafi rozhuśtać morze najwyżej do wysokości 15 metrów, tymczasem tonęły ogromne statki takie jak niemiecki barkowiec "München" a w transatlantyk "Queene Elizabeth" miała uderzyć 25 metrowa fala. W końcu zmierzono wysokość tej "zbójeckiej fali". Stało się to na norweskiej platformie wiertniczej ustawionej na środku Morza Północnego. Jej laserowy miernik zapisał dokładnie, że  25,6 metrów pionowej wody omal nie wywróciło całej konstrukcji.

Istniały dwie teorie wyjaśniające jak powstają te olbrzymy,

Jedna z nich mówiła, że gdy zderzą się dwie fale, których grzbiety i doliny dokładnie pokrywają się ze sobą, wtedy powstaje fala będąca sumą ich obu.

W innym wyjaśnieniu przyjęto, że fale zmierzające w tym samym kierunku nakładają się jedna na drugą i w środku tego szeregu powstaje monstrum.

W ubiegłym roku w Edynburgu przeprowadzono szereg doświadczeń w wielkim okrągłym basenie. Z fal krzyżujących się pod kątem 120 stopni wyłonił się ponad dwukrotnie większy od nich olbrzym.

W 2000 roku sondy satelitarne przeczesujące ziemskie oceany w ciągu trzech tygodni dostrzegły dziesięć fal powyżej 25 metrów. A więc średnio co drugi dzień gdzieś na globie pływa zabójcza fala.

SOJUSZ OŁTARZA Z TRONEM

Dyskutując z N. napisałem, że u nas panuje "sojusz ołtarza z tronem". Na to on zajrzał do Słownika wyrazów obcych i odpisał, że skoro "sojusz" znaczy "przymierze, związek, umowę, zobowiązanie do współpracy i wzajemnej pomocy", to w Polsce nic takiego nie ma miejsca.

Gdyby wyszukał znaczenie całego zwrotu, że "sojusz ołtarza z tronem polegał na popieraniu władzy przez Kościół, i na odwrót", to trudniej byłoby mu zanegować to stwierdzenie.

Jak jeszcze inaczej można wyjaśnić tę różnicę?

Trzeba oddzielić ZNACZENIE od SENSU.

ZNACZENIE jakiegoś pojęcia przekazuje tylko jego ogólny, wirtualny potencjał i znajduje swój konkretny SENS dopiero gdy użyjemy je w zdaniu.

ZNACZENIE jest wyodrębnioną, jednostkową całością, natomiast SENS stanowi pewną ciągłość z kilku wyrazów i dlatego wyrwanie jakiegoś słowa z kontekstu nazywamy manipulacją.

Gdyby N. miał zamiar przyjąć to co napisałem, wziąłby pod uwagę SENS całego stwierdzenia.

Czepiając się tylko pojedynczych słów, można każdą metaforę sprowadzić do absurdu, bo przecież tron nie może zawrzeć sojuszu z ołtarzem. Co najwyżej można go na nim postawić.

KOJFOWAŁEM NA URBAN SZMATY

Antoni Kurka pracował jako zarządca aresztów we Lwowie. W roku 1896 wydał Słownik polsko-złodziejski, który oprócz słów używanych przez więźniów, zawiera też rozmówki -

zdania, których postronni słuchacze nie powinni rozumieć:

Kojfowałem na urban szmaty i zagrabiłem kireję i nastygi, ale peda szpanował i czepił mię za parkan, a ja wystawił.

Większości tych słów nie znalazłem w słowniku gwary więziennej, ale są tam i takie, których dziś nie trzeba nikomu tłumaczyć, zadomowiły się w mowie potocznej:

DYCHA - 10 zł,

FAGAS - dawniej tylko lokaj,

FORSA - u Kurki znaczyła łapówkę,

FRAJER - to samo co dziś,

GRABIĆ - kraść, autor słownika musiał je wyjaśnić, podobne jak: GWIZDNĄĆ,

KIECKA - 100 lat temu używana tylko w mowie więziennej,

KIMAĆ - klawisz nie mógł się domyślić czyli KUMAĆ, że więzień śpi.

MIKRUS - dziś nawet dziecko to rozumie,

PUKAWKA - pistolet.

Bezdomni domokrążcy zostawiali sobie tylko znane znaki na bramach i płotach.   Informowały one  czy warto pukać do drzwi, czy lepiej omijać to gospodarstwo.

Astrid Lindgren napisała pełną przygód książkę o włóczędze, który zaprzyjaźnił się z chłopcem z Domu Dziecka i wędruje z nim po wsiach, ucząc go takiego sposobu na życie.   Po wielu latach pamiętam Allana Edwalla, który w filmie "Rasmus i włóczęga" nie grał beztroskiego i mądrego trampa. On nim był.

DIETA A MOWA

Głoski "W" i "F" wymawiamy przygryzając dolną wargę górnymi zębami.

Jest to możliwe bez najmniejszego wysiłku ponieważ dolna szczęka -żuchwa- jest lekko cofnięta. Nie zawsze jednak tak było. Myśliwi-zbieracze, którzy musieli mocno i długo przeżuwać twarde kawałki mięsa, mieli górną szczękę ustawioną dokładnie nad dolną i dlatego nie wymawiali tych głosek. Dopiero gdy nasi przodkowie zostali rolnikami i zaczęli odżywiać się delikatnymi produktami ze zbóż, zmienił się ich zgryz i odkryli możliwość wymawiania dwóch nowych dźwięków.

Symulacje komputerowe potwierdzają, że dzięki nagryzowi o 30 procent łatwiej wymówić te głoski labiodentalne (wargowo-zębowe) oraz, że w mowie ludów zbieracko-łowieckich występują pięć razy rzadziej.

Gdy pojawiły się one wśród rolników na Bliskim Wschodzie a potem dotarły na nowe tereny, stały się oznaką wyższego statusu społecznego. Ten, kto potrafił je wymawiać, sygnalizował bogatszą dietę a więc i lepsze zdrowie.

Być może częściej też występują w wyrazach, które zaistniały bliżej naszych czasów takich jak wiedza, wiara, filozofia czy fauna.

prawdopodobieństwo występowania głosek "W" i "F" na przestrzeni wieków

Wykres ten pokazuje, że obecnie mniej więcej połowa języków na świecie zawiera "W" i "F"

(górna gałąź) a druga połowa nie posiada tych głosek, na przykład język japoński.

28 MARCA       /          LUTY          /         BLOG 2009-2016       /        KONTAKT

SOKRATES

jak bąk z ręki boga puszczony, siadał miastu na kark;

ono niby koń wielki i rasowy, ale taki duży, że gnuśnieje i potrzebuje jakiegoś żądła, żeby go budziło.
I zdaje mi się, że czymś takim dla miasta ja właśnie jestem, od boga mu przydany; ja, który was ciągle budzę i nakłaniam, i zawsze besztam każdego z osobna po całych dniach, to tu, to ówdzie przysiadając...

Ale może być, że wy się gniewacie jak ten, któremu ktoś drzemkę przerywa; radzi byście mnie pacnąć i, jak Anytos radzi, zabić mnie niewiele myśląc.

Potem, byście resztę życia mogli spać spokojnie...

ja o swoje sprawy zgoła nie dbam i spokojnie patrzę na mój dom w zaniedbaniu, i to już od tylu lat, a ciągle jestem waszym dobrem zajęty. Prywatnie do każdego przychodzę niby ojciec albo starszy brat, i każdego namawiam, żeby dbał o dzielność. Gdybym jeszcze za to coś dostawał, brał jakie honoraria za te roztrząsania dusz, to miałbym jakiś powód...

To u mnie tak już od chłopięcych lat: głos jakiś się odzywa, a ilekroć się zjawia, zawsze mi coś odradza. cokolwiek bym przedsiębrał, a nie doradza mi nigdy.
Otóż ano mi nie pozwala zajmować się polityką. A zdaje mi się, że to zakaz bardzo piękny.

Bo wierzcie mi, obywatele, gdybym się był kiedyś zajął polityką, dawno bym był zginął i na nic się nie przydał ani wam, ani sobie. Nie gniewajcie się; ja mówię prawdę. Nie ma takiego człowieka, któremu by wasz lub jakikolwiek inny tłum przepuścił, jeżeli mu ktoś szlachetnie czoło stawia i nie pozwala na krzywdy i bezprawia; w państwie;

człowiek, który naprawdę walczy w obronie słuszności, a chce się choć czas jakiś ostać, musi koniecznie wieść żywot prywatny, a nie publiczny.

WIĘCEJ: Obrona Sokratesa

WEŹ NIE KŁAM

Nad Wilgą usłyszałem jak jeden z małolatów woła do drugiego,

- Weź, nie kłam!

Znałem to powiedzenie, ale dopiero teraz skojarzyłem, że pasuje ono do tłumaczenia

tego, co powiedziałaby szwedzka ministra kultury do naszego Piotra.

W blogu "Hippiska i karateka"  (LUTY 2019)

- Peter, ta det lugn, przetłumaczyłem jako "Pietrek, ta wyluzuj".

Szwedzi jednak nie mówią "DAJ se spokój", tylko "WEŹ (ten) spokój"

a więc dokładniej będzie "Pietrek, ta weź się wyluzuj!".

I nawet "ta" znalazło tu miejsce, tyle, że po szwedzku znaczy to "weź".

LEKCJA PRZEWIDYWANIA

Psycholog Philip Tetlock od dwudziestu lat badał zdolność przewidywania przyszłości przez ekspertów. Sprawdził dwadzieścia osiem tysięcy prognoz. Średnia poprawnych trafień była taka sama jak u szympansa, który rzucał strzałką w kierunku odpowiedzi.

Niektórzy z badanych wyróżnili się jednak osiągając wyniki lepsze nie tylko od małpy, ale także od gwiazd medialnych czy specjalistów pracujących dla wywiadu lub rynków finansowych.

Aby poznać sposób rozumowania tych superprognostów poprosił jednego z nich, by ten myślał głośno odpowiadając na pytanie "czy będzie zamach terrorystyczny w ciągu najbliższych trzech miesięcy roku 2015?". W styczniu tego roku islamiści zmasakrowali redakcję "Charlie Hebdo" i wszyscy komentatorzy odpowiadali "zdecydowanie tak!".

WIĘCEJ: Steven Pinker, Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem 2018

WIĘCEJ: Rok 2019 będzie najlepszy w całej historii ludzkości

UPORCZYWE POLOWANIE CZŁOWIEKA

Na pustyni Kalahari żyje lud San, który podobnie jak nasi przodkowie, łowi zwierzęta "polowaniem uporczywym". W południowym słońcu ściga je tak długo aż padną ze zmęczenia.

Antylopy są szybsze i natychmiast znikają z pola widzenia myśliwych ale ci nauczyli się odczytywać ze śladów, w którym kierunku i jakie zwierzę biegło oraz jak bardzo było zmęczone. Podążają jego tropem i prędzej czy później je dopadną, ponieważ pokryta sierścią skóra ssaków się nie poci a to powoduje udar cieplny.

Antropolog Louis Liebenberg zapisał opowiadanie jednego z buszmenów wyjaśniające zachód słońca.

"Słońce jest jak antylopa eland, która przemierza niebo a potem ludzie mieszkający na zachodzie ją zabijają. Czerwona poświata wieczorem, to krew zwierzęcia. Kiedy już ją zjedzą, rzucają łopatkę na wschód, gdzie wpada do stawu i wyrasta z niej nowe słońce. Czasami można usłyszeć świst lecącej w powietrzu łopatki".

Gdy młody tropiciel z Bere opowiedział dokładnie tę historię, podsumował ją zdaniem, że "starzy ludzie kłamią, ponieważ on nigdy nie widział lecącej przez niebo łopatki ani nie słyszał jej świstu".

Początki racjonalnego myślenia, ciąg dalszy, Mikołaj Kopernik.

zob. niżej: NAJSTARSZE KLIKANIE

ILE GODZIN TRZEBA BYŁO PRACOWAĆ BY PRZEZ 1 GODZINĘ CZYTAĆ PRZY ŚWIETLE?

lekkomyślnie opuszczamy ogrody dzieciństwa ogrody rzeczy

roniąc w ucieczce manuskrypty lampki oliwne godność pióra

taka jest nasza złudna podróż na krawędzi nicości 

wybacz moją niewdzięczność pióro z archaiczną stalówką

i ty kałamarzu - tyle jeszcze było w tobie dobrych myśli

wybacz lampo naftowa - dogasasz we wspomnieniach jak opuszczony obóz 

zapłaciłem za zdradę

lecz wtedy nie wiedziałem

że odchodzicie na zawsze 

i że będzie

ciemno 

WIĘCEJ Z. Herbert, Elegia na odejście pióra atramentu lampy                               

"GREEN BOOK" I "ZIMNA WOJNA"

W obu filmach muzyka gra jedną z głównych ról. W pierwszym są to klasyczne improwizacje na tematach popularnych melodii, w drugim, ludowe piosenki i jazz. A więc sztuka i dwie pary, genialny artysta z kierowcą taksówki oraz para kochanków.

Trzecim aktorem w obu filmach są opresyjne systemy, rasizm i komunizm.

Bohaterowie nie walczą z nimi wprost jednak sama przyjaźń białego Amerykanina z ciemnoskórym pianistą

oraz miłość kobiety i mężczyzny wystarczą by podważyć absurd martwych rytuałów służących panowaniu jednej kasty.

Groźne rasistowskie zdarzenia nie są pozbawione komizmu, natomiast z komunizmem nie było żartów, jedynie bezgraniczne poświęcenie kobiety ratuje jej ukochanego z więzienia.

Podobnie, w toku dramatycznych zdarzeń widzimy jak zmieniają się stereotypy kierowcy-rasisty ale także sztywna maska muzyka nabiera ludzkich odruchów.

Spontaniczność w systemie totalitarnym prowadzi jedynie do tragedii.

Pytanie tylko czy nie jest to wymyślone dla "Zimnej wojny". Nie wyobrażam sobie na przykład, by ktoś w PRL planując ucieczkę na Zachód, zrezygnował z niej dla zabawy.

Podobnie, zakończenie w "Green Book" to pełna życia wigilia Bożego Narodzenia, na której niespodziewanie zjawiają się, para staruszków sąsiadów oraz samotny pianista.

Pawlikowski natomiast sztucznie podsumował swój romans jakąś symboliczną quasi komunią i śmiercią w dziurawym kościele.